Polska z wydatkami na zdrowie zbliża się do średniej krajów OECD. Wyzwaniem jest efektywne wykorzystywanie tych funduszy

Polska poczyniła duże postępy, jeśli chodzi o wyniki zdrowotne. Na przestrzeni lat 2000–2022 średnia długość życia wzrosła o pięć lat. Ludzie w Polsce żyją dłużej niż kiedykolwiek wcześniej. Mimo to średnia długość życia kształtuje się poniżej średniej OECD i poniżej wartości osiąganej w niektórych krajach sąsiadujących. Obserwuje się też wiele negatywnych skutków zdrowotnych i chorób związanych ze schorzeniami układu krążenia i nowotworami złośliwymi. W pewnym stopniu można im zapobiec i leczyć przy wsparciu odpowiedniej polityki. Trzeba więc położyć większy nacisk na profilaktykę i ograniczenie zagrożeń behawioralnych wśród ludności w Polsce, takich jak spożywanie alkoholu czy palenie – mówi w wywiadzie dla agencji Newseria Zuzana Smidova, starsza ekonomistka OECD, autorka „OECD Economic Surveys: Poland 2025”.

Z raportu wynika, że prawie połowa wszystkich zgonów jest spowodowana chorobami układu krążenia, takimi jak choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie i udar. Występują one o 50 proc. częściej niż średnio w krajach OECD. Nowotwory są przyczyną około jednej piątej zgonów, a wskaźnik umieralności z ich powodu jest wyższy niż dla całej grupy państw OECD. Ponad dwie piąte wszystkich zgonów jest związanych z paleniem, spożyciem alkoholu i niską aktywnością fizyczną. Jak wskazują eksperci, te czynniki ryzyka można ograniczyć działaniami na rzecz zdrowia publicznego.

Można dodatkowo podnieść podatki od szkodliwych dla zdrowia produktów takich jak alkohol i wyroby tytoniowe. Kolejną opcją jest ograniczenie godzin, w których można kupić te szkodliwe wyroby. Należy także kontynuować działania profilaktyczne skierowane do społeczeństwa informujące o powiązanym ryzyku i zagrożeniach dla zdrowia – dodaje Zuzana Smidova.

Z raportu OECD wynika, że dostęp do opieki zdrowotnej jest w Polsce dobry. Autorzy zauważają, że świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych są kompleksowe, m.in. podstawowa i specjalistyczna opieka zdrowotna, w tym opieka w nagłych przypadkach czy opieka paliatywna. OECD pozytywnie ocenia też dostępność leków, m.in. funkcjonowanie listy bezpłatnych leków dla seniorów oraz dzieci i młodzieży.

Wydatki na opiekę zdrowotną w Polsce były dotychczas niskie, ale obecnie obserwuje się ich wzrost. Dobrą wiadomością jest zgoda polityczna na zwiększenie wydatków publicznych na opiekę zdrowotną do 7 proc. PKB do 2027 roku. Jest to wartość zbliżona do średniej OECD i wzrost w porównaniu do roku 2023, kiedy wydatki wyniosły prawie 6 proc. PKB. Ważne jest, aby efektywnie wykorzystywać te środki – mówi ekonomistka OECD.

Specjaliści systemu ochrony zdrowia zwracają jednak uwagę na to, że udział świadczeń związanych z medycyną naprawczą jest u nas zbyt duży w stosunku do nakładów na profilaktykę. Według Eurostatu u nas przeznacza się na nią ok. 22 euro na osobę i jest to najniższy wynik w Unii Europejskiej – prawie dziesięciokrotnie niższy niż średnia unijna. Tymczasem to dobrze zorganizowana profilaktyka jest niezbędna do tego, by wcześnie wykrywać choroby i je skutecznie leczyć, w jak największym stopniu w trybie ambulatoryjnym, a nie w ramach hospitalizacji.

OECD ocenia, że polski sektor szpitalny, który odgrywa znaczącą rolę w systemie ochrony zdrowia, jest stosunkowo duży, ale nieefektywny. W szpitalach publicznych, które odpowiadają za 2/3 sektora i 90 proc. dostępnych łóżek, na 1000 mieszkańców przypadało prawie pięć łóżek, a wskaźnik obłożenia wyniósł 71 proc. (dane za rok 2022), czyli ok. 10 pkt proc. mniej niż w krajach takich jak Szwajcaria czy Wielka Brytania. Zdaniem ekspertów wskazuje to na znaczną nadpodaż łóżek.

Należy się przyjrzeć sieci szpitali i temu, jak się ona odnosi do potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej w różnych regionach, aby wykorzystać nadpodaż łóżek na cele opieki długoterminowej w Polsce. Wiemy, że w tym obszarze w Polsce występują niedobory w obliczu starzenia się ludności. Ponadto w miarę wzbogacania się społeczeństwa obserwuje się wzrost korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej, w tym długoterminowej. Dlatego potrzeba będzie więcej takich placówek. Sugerujemy, aby Polska opracowała bardziej kompleksową sieć opieki długoterminowej, która będzie uwzględniać zarówno opiekę instytucjonalną, jak i domową – podkreśla Zuzana Smidova.

Z raportu OECD wynika, że w 2021 roku w Polsce wydano na opiekę długoterminową 0,5 proc. PKB, co jest jednym z najniższych wyników w organizacji, a średnia dla wszystkich krajów wynosi 1,7 proc. Podaż usług długoterminowej opieki zdrowotnej i społecznej jest niska i nie jest w stanie zaspokoić już istniejącego popytu. OECD ocenia, że ok. 40 proc. osób starszych ma niezaspokojone potrzeby w tym obszarze, więcej niż w innych krajach UE. Liczba łóżek w stacjonarnych zakładach opieki długoterminowej jest około czterokrotnie mniejsza niż średnio w OECD. To powoduje, że tylko 1 proc. osób starszych znajduje się pod opieką długoterminową instytucji w porównaniu ze średnią OECD wynoszącą 11,5 proc.

Rozwój długoterminowej opieki zdrowotnej jest ważny, ponieważ rośnie liczba osób w wieku starszym i długość życia się zwiększa. Pod koniec życia wiele osób potrzebuje opieki, dlatego ważne jest utrzymanie odpowiedniej liczby miejsc, nad czym Polska powinna pracować. Wiemy, że Ministerstwo Zdrowia już pracuje nad odpowiednią reformą. Ważne jest także zdrowe starzenie się. W miarę zwiększania się długości życia profilaktyka zyskuje na znaczeniu, aby choroby nie rozwijały się na wczesnym etapie życia, generując większe koszty w późniejszym wieku – mówi ekspertka.

Raport OECD zwraca uwagę także na liczbę pracowników opieki długoterminowej, która jest pięciokrotnie mniejsza niż w innych krajach, co poważnie ogranicza dostępność usług opieki instytucjonalnej i domowej. To z kolei powoduje, że opiekę nad seniorami przejmują zwykle członkowie rodziny, przede wszystkim kobiety. Dostępność kadr jest problemem także w innych obszarach sektora opieki zdrowotnej. W 2022 roku na 1000 mieszkańców przypadało 3,5 praktykującego lekarza, co jest zbliżone do średniej OECD, oraz 5,7 pielęgniarek, przy średniej ok. 10. Również liczby dentystów i farmaceutów plasują się poniżej średniej. Jednocześnie personel opieki zdrowotnej i opieki społecznej pracował dłużej niż pracownicy tych sektorów w innych krajach OECD (39,1 godz. tygodniowo, o 4,5 godz. więcej niż średnia). Eksperci wskazują, że zwiększanie liczby personelu medycznego jest jednym z najpoważniejszych wyzwań dla polskiego sektora ochrony zdrowia. Tym bardziej że zapotrzebowanie na dodatkowe kadry będzie dynamicznie rosnąć (ponad trzykrotnie szybciej niż w krajach UE).